โรคสมองจากโรคตับ (Hepatic Encephalopathy) : อาการ สาเหตุ การรักษา

โรคสมองจากโรคตับคืออะไร

โรคสมองจากโรคตับ (Hepatic Encephalophathy) คือ ภาวะการทำงานของสมองที่ลดลงเป็นผลมาจากโรคตับขั้นรุนแรง โรคที่เกิดขึ้นเนื่องจากตับเสียหายจนไม่สามารถกำจัดสารพิษออกจากเลือดได้หมด ทำให้มีสารพิษสะสมในระบบไหลเวียนโลหิตและเข้าสู่สมองจนก่อให้เกิดความเสียหาย

โรคสมองจากโรคตับอาจเกิดขึ้นแบบเฉียบพลัน (ระยะสั้น) หรือแบบเรื้อรัง (ระยะยาว) ในบางรายของผู้ป่วยโรคสมองจากโรคตับอาจมีอาการไม่ตอบสนอง และเข้าสู่ภาวะโคม่า และเสียชีวิตได้

ประเภทของโรคสมองจากตับ

โรคสมองจากโรคตับชนิดเฉียบพลันเกิดขึ้น เพราะโรคตับเสียหายขั้นรุนแรง สิ่งที่เกิดขึ้นหลักๆในผู้ป่วยที่เป็นโรคนี้คือ:

• ไวรัสตับอักเสบชนิดรวดเร็ว ความรุนแรงแบบฉับพลัน

• ตับอักเสบเป็นพิษ อาจมีสาเหตุมาจากการดื่มแอลกอฮอล์ ใช้สารเคมี ยาหรืออาหารเสริม

• กลุ่มอาการรายพบได้ยาก และเป็นโรครุนแรงที่มักพบในเด็กไปจนถึงช่วงอายุไม่เกิน 20 ปี ส่งผลให้เกิดอาการบวมกระทันหัน และเกิดการอักเสบของตับและสมอง

โรคสมองจากโรคตับชนิดเฉียบพลันอาจเป็นสัญญานของภาวะตับวาย

โรคสมองจากโรคตับชนิดเรื้อรังสามารถเกิดขึ้นแบบถาวรหรือกลับมาเป็นซ้ำๆได้

สำหรับการเกิดซ้ำๆ ของโรคนั้นจำเป็นต้องได้รับการรักษาอย่างต่อเนื่อง เพื่อช่วยยับยั้งอาการที่จะเกิดขึ้น เพราะมักจะพบว่าทำให้เกิดแผลในตับ และตับแข็งอย่างรุนแรง

สำหรับบางรายที่เป็นแบบถาวรนั้นพบได้ยาก โดยมีอาการดังต่อไปนี้

• โรคลมชัก

• ไขสันหลังได้รับบาดเจ็บ

สาเหตุของโรคสมองจากโรคตับ

ยังไม่มีใครทราบสาเหตุที่แท้จริง แต่มีการสันนิษฐานว่าเกิดมาจากการสะสมของสารพิษในกระแสเลือด ซึ่งเกิดขึ้นเพราะตับกำจัดสารพิษไม่ได้

ตับของเรามีหน้าที่กำจัดสารพิษสารเคมีที่ได้รับจากภายนอก หรือสารที่ร่างกายสร้างขึ้น เช่น แอมโมเนีย สารพิษเหล่านี้จะถูกทิ้งไว้หลังจากโปรตีนถูกเผาผลาญ หรือการล้มเหลวในการนำไปใช้สู่ร่างกาย จากนั้นจะมีการเปลี่ยนสารพิษเหล่านี้ให้เป็นสารที่ปลอดภัยจากนั้นก็จะขับออกทางปัสสาวะ

เมื่อตับเสียหายจะไม่สามารถกรองของสารพิษทั้งหมดได้ ทำให้มีสารพิษสะสมอยู่ในกระแสเลือด และอาจไปสู่สมองได้ การสะสมของสารพิษสามารถสร้างความเสียหายให้กับอวัยวะอื่นๆ และระบบประสาท

โรคสมองจากโรคตับสามารถถูกกระตุ้นโดย:

• ภาวะการติดเชื้อเช่นปอดบวม

• มีปัญหาไต

• มีภาวะขาดน้ำ

• ภาวะพร่องออกซิเจน หรือระดับออกซิเจนต่ำ

• ร่างกายเพิ่งได้รับบาดเจ็บหรือการผ่าตัดมา

• การได้รับยาที่ส่งผลต่อระบบภูมิต้านทาน

• การรับประทานโปรตีนมากเกินไป

• การได้รับยาที่ส่งผลต่อระบบประสาท เช่น ยากลุ่มบาร์บิทุเรต หรือยากลุ่มเบนโซไดอะเซปีนทรานวิไลเซอร์

• สารอิเล็กโทรไลต์ไม่สมดุล โดยเฉพาะเมื่อโพแตสเซียมลดลงหลังจากอาเจียนหรือรับประทานยาขับปัสสาวะ

อาการของโรคสมองจากโรคตับ

อาการของโรคสมองจากโรคตับขึ้นอยู่กับสาเหตุที่ทำให้ตับเสียหาย

อาการทั่วไปของโรคสมองจากโรคตับ:

• กระบวนการความคิดมีปัญหา

• บุคลิกภาพเปลี่ยนแปลง

• ไม่มีสมาธิ

• มีปัญหาด้านการเขียน หรือเคลื่อนไหวมือ

• สับสน

• หลงลืม

• ตัดสินใจลำบาก

• ลมหายใจเหม็นอับ

เมื่อรุนแรงขึ้นจะมีอาการเหล่านี้ตามมา:

• สับสน มึนงง

• ง่วงซึม

• วิตกกังวล

• ชัก

• บุคลิกภาพเปลี่ยนแปลงอย่างรุนแรง

• เหนื่อยล้า อ่อนเพลีย

• มีปัญหาในการเรียบเรียงคำพูด

• มือสั่น

• เคลื่อนไหวร่างกายช้าลง

หากมีอาการตามด้านบนควรรีบปพบแพทย์ เพราะหากรักษาไม่ทันท่วงทีจะทำให้เกิดอาการโคม่าได้

วินิจฉัยโรคสมองจากโรคตับ

การตรวจหาโรคสมองจากโรคตับสามารถใช้วิธีการวินิจฉัยได้หลายแบบ

การตรวจสอบเลือด

การตรวจนับจำนวนเม็ดเลือด เพื่อตรวจสอบจำนวนเม็ดเลือดแดง เม็ดเลือดขาว และเกร็ดเลือด หากพบว่ามีเซลล์เม็ดเลือดแดงต่ำสามารถแสดงถึงภาวะเม็ดเลือดต่ำ หรือเลือดขาดออกซิเจนได้

การตรวจเลือดยังสามารถทำโดยการตรวจสอบระดับของโซเดียม โพแทสเซียม และแอมโมเนียได้ด้วย ซึ่งถ้ามีมากไป แสดงว่าการทำงานของตับผิดปกติ

การแสกนร่างกาย

การด้วยด้วยภาพ เช่น ซีทีสแกน หรือสแกนเอ็มอาร์ไอ จะสามารถตรวจการมีเลือดออกในสมองหรือศีรษะได้

การตรวจการทำงานของตับ

การตรวจการทำงานของตับ เพื่อดูระดับเอมไซม์ที่เพิ่มมากขึ้น เพราะหากพบว่าเพิ่มมากขึ้นนั้นอาจหมายความว่าตับของผู้ป่วยเสียหาย

ควรแจ้งให้แพทย์ทราบหากป่วยเป็นโรคตับหรือไต เพื่อให้แพทย์วินิจฉัยได้อย่างถูกต้อง

ระยะของโรคสมองจากโรคตับ

โรคสมองจากโรคตับแบ่งระยะจากความรุนแรงของอาการได้ 5 ระยะคือ:

• ระยะ 0 ในช่วงระยะนี้อาการจะปรากฏให้เห็นน้อยมาก
• ระยะ 1 อาการมีน้อย สมาธิสั้นลง และพฤติกรรมการนอนเปลี่ยนไป เช่น ภาวะการนอนมากเกินหรือนอนไม่หลับ
• ระยะ 2 คือระยะปานกลาง ในระยะนี้ผู้ป่วยอาจรู้สึกสับสน หรือเซื่องซึม
• ระยะ 3 จะมีอาการรุนแรง ผู้ป่วยจะไม่สามารถทำงานได้ แม้แต่งานง่ายๆ ผู้ป่วยจะรู้สึกสับสน และมีพฤติกรรมที่เปลี่ยนไป
• ระยะ 4  ระยะนี้เป็นขั้นโคม่า

การรักษาโรคทางสมองจากโรคตับ

ทางเลือกในการรักษาสำหรับโรคสมองจากโรคตับขึ้นอยู่กับความรุนแรง และสาเหตุที่ทำให้เกิดโรค คุณอาจต้องรับประทานอาหารประเภทโปรตีนให้น้อยลง หากการรับประทานโปรตีนมากเกินไปเป็นสาเหตุของการเกิดโรค แต่ด้วยโปรตีนเป็นสารอาหารที่จำเป็นต่อการทำงานของร่างกายที่เหมาะสม แพทย์ทางโภชนาการจะสามารถวางแผนรูปแบบอาหารให้ผู้ป่วยได้รับโปรตีนได้เพียงพอต่อความต้องการแต่จะไม่ทำให้อาการแย่ลงได้ อาหารที่มีโปรตีนสูงเช่น:

• เนื้อสัตว์ปีก

• เนื้อแดง

• ไข่

• ปลา

การรับประทานยาสามารถช่วยลดอัตราการดูดซึมสารพิษของเลือดได้ แพทย์จะสั่งจ่ายยาปฏิชีวนะ และแล็กทูโลส (Enulose) น้ำตาลสังเคราะห์ ยาสามารถดึงแอมโมเนียที่สร้างโดยแบคทีเรียในลำไส้จากเลือดสู่ลำไส้ใหญ่ จากนั้นร่างกายจะขับเลือดออกจากลำไส้ใหญ่

ในรายที่มีอาการรุนแรงอาจส่งผลให้เกิดการหายใจลำบาก ในระยะรุนแรงอาจจำเป็นต้องใช้เครื่องช่วยหายใจร่วมด้วย

ในผู้ป่วยบางรายอาจต้องรักษาด้วยการปลูกถ่ายตับ

การเฝ้าติดตามระยะยาว

ผู้ป่วยที่เป็นโรคสมองจากโรคตับชนิดเรื้อรังจะมีอัตราการการฟื้นฟูได้ดีกว่าแบบเฉียบพลัน อัตราการฟื้นฟูจะเพิ่มมากขึ้นหากผู้ป่วยได้รับการรักษาทันก่อนที่อาการจะแย่ลง โรคสมองจากโรคตับ และอาการต่างๆสามารถฟื้นฟูได้หากได้รับการรักษาที่เหมาะสม

ภาวะแทรกซ้อนที่มาพร้อมกับโรคสมองจากโรคตับคืออะไร

ภาวะแทรกซ้อนของโรคไม่สามารถรักษากลับมาให้เหมือนเดิมได้ เช่น:

• ความผิดปกติทางสมอง

• สมองบวม

• อวัยวะล้มเหลว (Organ failure)

โรคสมองจากโรคตับสามารถป้องกันได้อย่างไร

วิธีป้องกันโรคสมองจากโรคตับที่ดีที่สุด คือ การป้องกัน หรือจัดการกับโรคตับ แต่สามารถลดความเสี่ยงได้ดังนี้

• หลีกเลี่ยงการดื่มแอลกอฮอล์

• หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารไขมันสูง

• รักษาน้ำหนักตัวให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ

• ไม่ใช้เข็มฉีดยาร่วมกับผู้อื่น

การหลีกเลี่ยงโรคไวรัสตับอักเสบได้ดังนี้

• ล้างมือให้สะอาดทุกครั้งหลังใช้ห้องน้ำ

• ไม่ใช้เข็มร่วมกับผู้อื่น

• หลีกเลี่ยงการสัมผัสใกล้ชิดกับผู้ที่ป่วยเป็นไวรัสตับอักเสบ

• รับการฉีดวัคซีนไวรัสตับอักเสบชนิดเอ และชนิดบี

โภชนาการจากโรคสมองจากโรคตับ

• ปริมาณโปรตีน:

• • จำกัดการบริโภคโปรตีน โดยเฉพาะจากสัตว์ เนื่องจากการเผาผลาญโปรตีนในตับสามารถผลิตแอมโมเนียได้ อย่างไรก็ตาม การจำกัดโปรตีนควรอยู่ในระดับปานกลางและไม่ควรนำไปสู่ภาวะทุพโภชนาการ ปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพหรือนักโภชนาการเพื่อพิจารณาความต้องการโปรตีนเฉพาะของคุณ
  • แหล่งโปรตีนคุณภาพสูง เช่น เนื้อสัตว์ปีกไม่ติดมัน ปลา และผลิตภัณฑ์จากนม เป็นที่ต้องการมากกว่าเนื้อแดงและเนื้ออวัยวะ

• กรดอะมิโนสายโซ่กิ่ง (BCAAs):

• • BCAAs เป็นกรดอะมิโนที่พบในโปรตีนบางชนิดและถือว่ามีประโยชน์สำหรับบุคคลที่เป็นโรคสมองจากโรคตับ ได้แก่ ลิวซีน ไอโซลิวซีน และวาลีน
  • อาหารเสริม BCAA หรืออาหารที่อุดมไปด้วย BCAA อาจช่วยลดระดับแอมโมเนียและปรับปรุงการทำงานของจิตใจ อย่างไรก็ตาม จำเป็นต้องปรึกษากับผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพก่อนที่จะเพิ่มผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร BCAA ลงในอาหารของคุณ

• ไฟเบอร์:

• • อาหารที่มีเส้นใยสูงสามารถช่วยกำจัดสารพิษออกจากร่างกายและปรับปรุงความสม่ำเสมอของลำไส้ได้ แหล่งใยอาหารที่ดีได้แก่ ผลไม้ ผัก ธัญพืชเต็มเมล็ด และพืชตระกูลถั่ว

• แลคโตโลสและแลคติทอล:

• • • แลคโตโลสและแลคติทอลเป็นน้ำตาลที่ไม่สามารถดูดซึมได้ซึ่งจะช่วยลดระดับแอมโมเนียในร่างกายโดยส่งเสริมการเจริญเติบโตของแบคทีเรียที่มีประโยชน์ในลำไส้ใหญ่ ซึ่งเปลี่ยนแอมโมเนียให้เป็นสารประกอบที่ไม่สามารถดูดซึมได้
    • ยาเหล่านี้มักจ่ายให้กับผู้ที่เป็นโรคสมองจากโรคตับ และการใช้ยาเหล่านี้ควรได้รับการจัดการโดยผู้ให้บริการด้านการแพทย์

• ความชุ่มชื้นในร่างกาย:

• • • การมีน้ำเพียงพอเป็นสิ่งสำคัญสำหรับผู้ที่เป็นโรคตับ การให้ความชุ่มชื้นที่เพียงพอสามารถช่วยล้างสารพิษออกจากร่างกายและป้องกันอาการท้องผูก ซึ่งอาจทำให้อาการของโรคสมองจากโรคตับแย่ลงได้

• หลีกเลี่ยงอาหารที่กระตุ้นอาการ:

• • • อาหารบางชนิด เช่น อาหารแปรรูปที่มีโซเดียมสูงและวัตถุเจือปนอาหารบางชนิด อาจทำให้อาการของโรคสมองจากโรคตับรุนแรงขึ้นได้ ขอแนะนำให้จำกัดหรือหลีกเลี่ยงอาหารกระตุ้นเหล่านี้

• ทานมื้อเล็กๆ บ่อยๆ:

• • การรับประทานอาหารมื้อเล็กๆ แต่บ่อยครั้งมากขึ้นสามารถช่วยรักษาระดับน้ำตาลในเลือดให้คงที่และป้องกันการผลิตแอมโมเนียที่เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว

• วิตามินและแร่ธาตุ:

  • ภาวะทุพโภชนาการอาจเป็นปัญหาในผู้ที่เป็นโรคตับ ลองรับประทานอาหารเสริมวิตามินและแร่ธาตุตามคำแนะนำของผู้ให้บริการด้านสุขภาพหรือนักโภชนาการเพื่อแก้ไขข้อบกพร่อง

นี่คือแหล่งที่มาในบทความของเรา

• https://emedicine.medscape.com/article/186101-overview

• https://www.webmd.com/digestive-disorders/hepatic-encephalopathy-overview

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5421503/

• https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21220-hepatic-encephalopathy

เนื้อหาและรีวิวมาจากผู้เชี่ยวชาญ โดย Bupa team